خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه: عدالت یکی از مهم‌ترین واژه‌ها در قاموس تمدن بشری، محسوب می‌گردد و رعایت آن از دیدگاه هر انسان سلیم الفطره‌ای، از ضروری‌ترین امور به شمار می‌آید. بحث عدالت یکی از معدود بحث‌های محوری و اساسی است که در حوزه‌های گوناگون علم و فلسفه مطرح و از جایگاهی رفیعی برخوردار است.

در یک دسته‌بندی کلان، می‌توان عدالت را به دو قسم اساسی عدالت کیفری و عدالت اجتماعی تقسیم کرد. عدالت کیفری همان گونه که از نام آن نیز پیداست، به معنی رعایت عدل و انصاف در تعیین پاداش‌ها و کیفرهاست و منظور از عدالت اجتماعی نیز اجرای اصول عدالت در توزیع کالاها و منافع اجتماعی است. در واقع واژه عدالت اجتماعی از جمله مفاهیمی است که در فلسفه سیاسی مورد بحث قرار گرفته و دیدگاه‌ها و برداشت‌های متعددی از آن ارائه شده است. این واژۀ ترکیبی، بیانگر مفهوم خاصی از عدالت است که با اقسام دیگر آن از قبیل، عدالت طبیعی، عدالت سیاسی، عدالت اقتصادی، عدالت فردی و اخلاقی تفاوت‌هایی دارد. عدالت اجتماعی به عنوان یکی از مهم‌ترین آرمان‌های بشری از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و صاحب‌نظران قرار گرفته است.

عدالت به عنوان یک امر فطری با خلقت انسان شکل گرفت و ضرورت عدالت اجتماعی با شکل‌گیری اجتماعات و درک انسان از هم‌زیستی با دیگران معنا یافت، اما متأسفانه با افزایش آگاهی و دانش بشر، میزان تبعیض و فقر نیز در جوامع بشری افزون شد. این در حالی است که عدالت اجتماعی، در جامعه جهانی باید به صلح جهانی منجر شود، اما گروهی از اعضای این جامعه برای حفظ منافع خود با ایجاد جنگ‌ها و دامن زدن به اختلافاتی که منجر به متشنج شدن اوضاع جهان می‌گردد، مانع ایجاد و برقراری عدالت اجتماعی جهانی می‌شوند.

کشورهای مدعی عدالت، اصلی ترین نابودکنندگان صلح جهانی

نکته قابل توجه آنجا است که در جهان امروز دولت‌های غربی مدعی عدالت‌خواهی، کمترین مسئولیت را در این زمینه می‌پذیرند و همین کشورها بیشترین نقش را در برهم زدن صلح و امنیت جهانی بر عهده دارند. برای اثبات این ادعا کافی است به میزان بودجه‌های دفاعی کشورهای مدعی بشردوستی و عدالت‌طلبی در جهان نگاهی انداخته شود تا نقش این کشورها در بر هم زدن صلح و امنیت جهانی به عنوان دو پیش‌فرض لازم برای برقراری عدالت اجتماعی آشکار شود. به عنوان نمونه یکی از صاحبان قدرت و سرمایه، سالیانه با بیش از هفتصد میلیارد دلار یکی از بالاترین بودجه‌های نظامی در جهان را دارد و اگر تاکنون این بودجه هنگفت نظامی را صرف مبارزه با گرسنگی در جهان می‌کرد، دیگر هیچ گرسنه‌ای در جهان باقی نمی‌ماند؛ هرچند که در عمل این بودجه صرف جنگ و مداخله در امور دیگر کشورها می‌شود که نتیجه آن فقر، گرسنگی و نابرابری در تمام عرصه‌ها و فاصله گرفتن از عدالت اجتماعی در گستره جهانی است.

در حال حاضر نیز آوارگی، گرسنگی و فقر میلیون‌ها نفر از مردم سوریه، عراق و یمن نتیجه سیاست‌های همین کشورهای مداخله‌گر و مدعی انسان‌دوستی می‌باشد که با رفتار خلاف موازین بشری و حقوق بین‌الملل با پناهجویان، احساسات برتری جویا نه و خودخواهانه خود را در قبال انسان‌های آواره و نیازمند کمک نشان دادند.

رضایت شهروندان در تأمین حقوق و مطالبات خود، شرط محقق شدن عدالت اجتماعی

این در حالی است که پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تحقق عدالت اجتماعی یکی از شعارهای مهم سیاست‌گذاران جمهوری اسلامی قرار گرفت و در بسیاری از اصول قانون اساسی که مهم‌ترین سند حقوقی کشور است، بر آن تأکید شد. در اصول ۲۸، ۲۹ و ۴۳ به طور ویژه بر موضوع و ابعاد گسترده عدالت همچون برخورداری از بیمه تأمین اجتماعی به عنوان حق همگانی، تأمین نیازهای اساسی، تأمین شرایط و امکانات کار، نفی تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص، منع احتکار، منع اسراف و تبذیر و… مورد توجه قرار گرفت. در نتیجه تأمل در موارد یاد شده در قانون اساسی نشان می‌دهد، فرآیند حرکت کشور بر مدار توسعه مبتنی بر عدالت، هنگامی پایدار و ریشه‌ای خواهد بود که رضایت شهروندان در تأمین مطالبات و حقوق ایشان، توأم با برنامه‌های توسعه احساس شود و نوعی همدلی بین بدنه اجتماعی و بدنه حاکم در مسیر حرکت به سوی آینده به وجود آید، به نحوی که نه توسعه کشور متوقف شود و نه اکثریت جامعه توان حرکت را از دست بدهند. در غیر این صورت، توفیق جدی در برقراری عدالت اجتماعی که در بطن قانون اساسی قرار دارد و یکی از اصول برقراری جمهوری اسلامی است، حاصل نمی‌شود و اکثریت جامعه به مانع توسعه تبدیل شده و از خود مقاومت نشان می‌دهند.

تصریح قرآن و اسلام بر عدالت اجتماعی

در پایان باید گفت بشر برای رسیدن به جامعه‌ای که در آن عدالت حاکم باشد راهی جز بازگشت به تعالیم انبیا الهی به خصوص آموزه‌های اسلامی ندارد؛ چراکه در اسلام، عدالت از جایگاه بسیار ویژه و مهمی برخوردار است. آیات، روایات و احادیث بسیاری وجود دارد که جایگاه عدالت را در اسلام به بهترین زبان، بیان می‌کند. در قرآن به صراحت از اهمیت و جایگاه عدالت، سخن به میان آمده است. خداوند در آیه ۹۰ سوره نحل به انسان‌ها دستور می‌دهد که مبنای رفتارشان را بر عدل و نیکوکاری قرار دهند و می‌فرماید: «ان الله یامر بالعدل و الاحسان». در واقع همه اصول و هدف‌های اسلامی از توحید گرفته تا معاد و از نبوت تا امامت، از آرمان‌های فردی گرفته تا هدف‌های اجتماعی بر محور عدل استوار شده است. انسان‌های عادل جامعه عدالت‌خواه را می‌سازند، در این میان دولت‌ها و نخبگان نقش و مسئولیت بیشتری برای استقرار عدالت اجتماعی دارند. طبق وعده قرآن کریم، زمانی می‌آید که مصلحین و مستضعفین تحت هدایت و رهبری مهدی موعود عدالت را بر جهان در تمامی ابعاد آن مستقر خواهند کرد.

عطیه قشونی